Eksiston një zakon i çuditshëm dhe tejet shqiptar: shoferi që sapo kalon pranë një prezence policie me radar pas një peme, pa hezituar një grimë, ndez dy herë dritat e gjata për t’u dhënë lajmin makinave që vijnë përballë: “Mos u frikësoni vëllezër, policia është para jush, fshihni fajin, ulni shpejtësinë, bëhuni engjëj për disa sekonda!”
Është një akt në dukje i vogël, i pafajshëm, gati-gati i dashur. Solidaritet rrugor, thonë disa. Bashkëpunim qytetar, thonë të tjerë. Por në thelb është një përqeshje me zë të ulët ndaj ligjit. Një përkulje tërheqëse ndaj idesë se rregulli është armiku, ndërsa shkelësi, miku. Një tregues i qartë i një morali të përmbysur, ku përfaqësuesi i shtetit trajtohet si gjuetar i keq, ndërsa shkelësi si kafshë e mbrojtur.
Ky kod i pashkruar “dy drita për të shpëtuar një fajtor”, është po aq i përhapur sa flamuri kuqezi në ditë festash kombëtare. Ai nuk njeh ideologji, rajon, a status shoqëror. Zbatohet në veri dhe jug, në qytet dhe në fshat, nga shoferi i kamionit e deri te pronari i një veture të segmentit premium. Sepse në fund të fundit, të gjithë jemi pjesë e një shoqërie që, në vend të shtetit të së drejtës, kemi ndërtuar një shtet të marifetit.
Po pse ndodh kjo?Sepse ligji rrallëherë perceptohet si pasqyrë e drejtësisë. Ai përjetohet si një kurth, një mashtrim, një mënyrë për të të kapur gabim në vend që të të mësojë drejt. Dhe polici, ai që në teori është mbrojtësi i rendit, shpesh shihet si i dërguari i një sistemi të padrejtë, një aparat që nuk funksionon për të gjithë njësoj. “Pse të dënohem unë për tejkalim shpejtësie – ia jep shoferi – kur ministrat shkojnë 200 km/h me eskortë?”
Kështu, ai i jep vetes të drejtën morale për të ndihmuar tjetrin të shpëtojë nga ndëshkimi. Si një Robin Hud i epokës së dritave LED, ai ndan lajmin me njërin, me tjetrin, që vjen kundruall. Jo për të luftuar padrejtësinë, por për ta anashkaluar atë bashkë. Kjo është forma jonë e vetme e “rezistencës civile”, nuk përpiqemi ta përmirësojmë sundimin e ligjit, por për të shpëtuar veten nga ai.
Ironia e madhe është se sot gjithçka është shkruar me ligj, nga drejtimi rrugor i automobilave deri te ndarja e trashëgimisë, por ligji nuk ka fuqi të vërtetë. Ai rri si statujë, herë e formuar mjeshtërisht bukur, herë e krijuar vrima-vrima për gishtat e gjatë dhe sytë zhbirues të korrupsionit. Dhe si statuja, s’ka frymë, s’ka jetë. Ndaj edhe dritat që ndizen për t’i shpëtuar policisë nuk janë një gjest rrugor, ato janë një gjest kulturor, një revoltë konstante ndaj një shteti që, në vend që të përfaqësojë drejtësinë, është shndërruar në një fantazmë që vë gjoba.
Dhe në këtë vend të paradokseve të përhershme, asnjërit nuk i bën habi që një njeri paralajmëron një tjetër për të fshehur gabimin. Sepse këtu nuk ka faj, nuk ka shkelje, ka vetëm fat, të kapin ose jo.
Ndaj, herën tjetër kur një makinë përballë t’ju japë dy sinjale të shpejta me drita, mos harroni: nuk është vetëm për një patrullë të fshehur. Është një mesazh më i thellë, një rrëfim për mosbesim, as në drejtësi, as në ata që duhet ta përfaqësojnë atë. Një shenjë që tregon se, edhe kur rruga është e drejtë, shoqëria prapë udhëton shtrembër.
Herën tjetër kur një veturë përballë t’ju japë dy sinjale të shpejta me drita, mos e merrni thjesht si një lajm për të shmangur gjobën. Merreni si ç’është: një akt i vogël, i pafjalshëm, i përditshëm, dhe thellësisht i ngulitur në ADN-në tonë shoqërore. Një dritëz që nuk ndriçon rrugën, por ekspozon boshllëkun midis qytetarit dhe shtetit.
Ky është vendi ku ligji shërben vetëm për të justifikuar formën, jo për të ndërtuar përmbajtjen. Ku shteti ekziston, por nuk besohet. Ku qytetari bindet, por nuk respekton. Dhe mbi të gjitha, ku dritat e makinës flasin më shumë për raportin tonë me drejtësinë sesa të gjitha fjalimet e raportet për rendin dhe ligjin.
