Në disa vende, partitë politike nuk i tremben zërit të ndryshimit dhe dritaret e selive të tyre hapen çdo ditë për mendime ndryshe. Ato do i krahasoja me orët zvicerane: precize, të sigurta. Atje, një lider që dështon, largohet. Jo me revoltë, por me frymë kolegjiale. Atje nuk kanë frikë nga ndryshimi, përkundrazi, ndryshimi është pjesë e mekanizmit të sigurt dhe preciz.
Në Mbretërinë e Bashkuar, për shembull, kryetarët e partive nuk janë të lidhur me karrigen si lëkura pas mishit. Ata janë të zëvendësueshëm. Kur humbasin besimin, ikin, jo për mungesë lojaliteti, por pikërisht nga përplasja e ideve, nga tensionet e brendshme dhe nga një pluralizëm që vlon brenda partisë. Konservatori David Kameron dha dorëheqjen pas referendumit për Brexit. Theresa May u largua kur nuk arriti të kalonte marrëveshjen me BE. Boris Johnson u dorëzua mes skandalesh. Liz Truss qëndroi aq pak se gaboi shpejt. Dhe iku Rishi Sunak, sepse humbi zgjedhjet. Sot Zonja Kemi kryeson partinë e saj me rrjedhshmëri të madhe, po që në çdo çast mund të zëvendësohet, nëse partia dhe zgjedhësit nuk e duan.
Në shtete të tilla, partitë janë organizma të gjallë që e ushqejnë veten me diskutim, që zhvillohen me kritikë dhe që vetëpastrohen përmes llogaridhënies.
Sa e lartë duket kjo mënyrë e të bërit politikë, kjo ecje me kokën drejt, ku drejtësia politike nuk buron nga frika apo servilizmi, por nga ndërgjegjja, nga vlerat, ku lideri nuk është Zot i padiskutueshëm, por ndjekës i përkohshëm i një axhende kolegjiale. Kjo është një politikë që nuk kërkon betim ndaj individit, por përkushtim ndaj së mirës së përbashkët, ndaj programit, ndaj bindjeve politike përkatëse. Ky është moraliteti demokratik që, për shumë vende të tjera, tingëllon si poezi e ndaluar.
Atje ku partitë politike nuk janë parti, por rrethe të ngushta besnikërie rreth një figure të vetme, morali politik s’është veçse një teatër grotesk. Aty, lideri nuk është zgjedhur për të përfaqësuar partinë, por partia është ndërtuar për të përfaqësuar liderin. Deputetët, anëtarët nuk zgjedhin më; ata konfirmojnë. Nuk propozojnë; ata dëgjojnë dhe zbatojnë. U premtojnë zgjedhësve ndryshime, por i detyrohen kreut të partisë një nënshtrim pa kushte. Ideologjia zëvendësohet me konto bankare, mendimi me urdhër, ndërsa partia vetë kthehet në një makinacion të mërtisur që funksionon vetëm kur udhëheqësi dëshiron.
Partia, në dukje, ekziston. Ka logo, flamur, madje edhe kongrese. Por çdo gjë tjetër është e vdekur: diskutimi, votimi, zgjedhja, domethënë, çdo gjë që nënkupton pluralitet.
Deputetët? Janë hijet e një kallëpi të vetëm. Ata që premtojnë ndershmëri, reformë, drejtësi, pas fitores, ulen të heshtur në karrige, duke pritur sinjalin. Ata nuk guxojnë të kujtojnë premtimet. Sepse nuk janë aty për të ndjekur ndërgjegjen, por urdhrin e kryetarit.
Partia është kthyer në një bastion të mërtisur ku sundimtari nuk ka nevojë për vota, por për bindje shembullore. Ai nuk ka nevojë për debat, por për përulësi. Këta liderë që vendosin për gjithçka, nga listat emërore deri te fjalët që duhen përdorur në fjalime, nuk ngjajnë me kryeministrat britanikë që ikin për një premtim të pambajtur, pasi në këto vende, fjala parti është fjalë e zbrazët, si zhgualli i një breshke të vdekur prej shekujsh. Ajo nuk përfaqëson më pluralizëm, por një komandë të vetme. Nuk është më arenë mendimesh, por një kazermë urdhërash. Nuk është më dialog, por monolog. Dhe asgjë nuk frikëson më shumë këta liderë sesa shembulli i vendeve ku pushteti dorëzohet.
Në një ndërtesë me kate të larta, serioze, me dritare të errëta si syzet e diellit që mbajnë të verbërit, ndodhet ajo që gjithë solemnitet quhej “ndërtesa e Kuvendit”. Brenda, çdo gjë është vendosur me kujdes si për ndonjë vizitë zyrtare nga arsyeja: karriget rresht, foltorja në pozicionin e saj madhështor, mikrofonët në gjendje gatishmërie si roja të vijës. Por çuditërisht, pikërisht ajo mungon: fjala. Jo fjalët e shumta që mbushin ajrin, por ajo fjala që bën zhurmë në mendje, që ngre dorën dhe kërkon përgjigje. Në vend të saj ndodhet një vallëzim i stërvitur fjalësh të lehta si flluska sapuni, që qarkullojnë rreth e rrotull pa prekur asgjë, si bisedat që bëhen vetëm për të mos pasur heshtje.
