Është një këndim i veçantë që shfaqet në Tiranë, një melodi e pakërkuar dhe e pakuptuar plotësisht. Ajo kalon dhe i vendoset përkohësisht peizazhit modern të qytetit, cdo ditë, disa herë, duke endur kafenetë dhe kantieret e ndërtimit, duke rrëshqitur brenda në dritaret e hapura të apartamenteve ku një fëmijë qan ose një drejtor i rraskapitur shpreson për një moment paqeje. Ajo nuk vjen nga tingujt e zjarrtë të lokaleve dhe as nga kakofonia e trafikut (gjithmonë të pranishme), por nga një traditë e lashtë në këtë botë shumë të nxituar për të ndaluar dhe për të dëgjuar.

Ky është tingulli i xhamive, thirrjet e tyre për lutje të projektuara me besim të palëkundur në një gjuhë që pakkush e kupton. Është një spektakël përkushtimi i realizuar përmes valëve zanore mbi Tiranë, një lloj dialogu i njëanshëm mes qytetit dhe një zëri të epërm e të papërkthyer. Fjalët, të bukura ndoshta për ata që i njohin, shtrihen si pyetje pa përgjigje nëpër rrugë, duke mos gjetur përkitje tek ata poshtë që nuk flasin këtë gjuhë të veçantë besimi.

Për një popull që duroi heshtjen nën regjimin që ndaloi çdo tingull të shenjtë, rikthimi i këtyre zërave ishte një triumf, një rikthim i hapësirës së mohuar prej kohësh. Megjithatë, qyteti ku ata dëgjohen sot është ai i kafeneve të mbushura me zëra, i tregjeve të zhurmshme dhe i prindërve që përkundin fëmijët në dhoma të ndriçuara nga shkëlqimi i prajshëm i modernitetit. Në këtë qytet, thirrjet për lutje janë më pak një urë drejt hyjnores dhe më shumë një lloj ndërprerjeje, e cila as nuk e shpjegon veten, as kërkon leje.

Mendoni situatat e përditshme që shkakton. Baristi ngre zërin në mënyrë që klienti i tij të dëgjojë çmimin e një makiatoje. Nëna duke përkundur fëmijën e saj të shqetësuar, mbyll dritaren me një lëvizje si vrull për qetësi. Studenti përkulet mbi tablet, duke u përpjekur t’i kapë kuptim një leksioni në PDF, ndërsa thirrja e lashtë qarkullon si erë brenda dhomës. Secili prej këtyre çasteve është një dëshmi e përplasjes mes realiteteve të reja, një përplasje që Tirana, në shkëlqimin e saj kaotik, e përjeton përditë.

Ky tingull i veçantë ka një histori po aq komplekse sa vetë trojet që sorollat. Ai mbërriti me Perandorinë Osmane, jehona e tij mbante peshën e pushtimit dhe transformimit. Megjithatë, pas Pavarësisë, ai filloi të tërhiqej. Dominimi i tij u zbeh ndërsa Shqipëria kërkonte të modernizohej dhe të rigdhendte identitetin e saj. Nën regjimin komunist u fshi tërësisht, duke u zëvendësuar nga shpalljet sterile të një doktrine të re që nuk toleronte asnjë zë rival. Tani ai është rikthyer si një element përbërës i një të drejte themelore: besimit, por i shkëputur disi nga njerëzit mbi të cilët përplaset. Edhe pse me zë të fortë e të qëndrueshëm, mbetet diçka që as nuk përqafohet plotësisht si traditë, e as nuk vihet krejt në dyshim si imponim.

Por, duhet admiruar privilegji unik që gëzojnë këto thirrje në peizazhin zanor të Tiranës. Asnjë bar, klub nate apo event publik nuk do të guxonte të lëshonte muzikën apo njoftimet e veta me një volum dhe rregullsi të tillë, dia herë në ditë, pa hasur në një përplasje me banorët apo me rregulloret bashkiake. Minaret mbeten të përjashtuara nga shqetësime të tilla tokësore, rregulloret e bashkisë janë inferiore para të drejtës hynore për këndime të shenjta, prandaj folësit e tyre shfaqen me një besim që asnjë pronar kafeneje apo menaxher klubi nate nuk mund ta ketë. Është një lloj imuniteti, i cili e pozicionon këtë tingull si të paprekshëm dhe të pashmangshëm, një monark akustik që mbretëron mbi jetën e përditshme të qytetit, pezull dhe sublim mbi taksapaguesit e vdekshëm.

Por çfarë duhet bërë me një të drejtë që insiston të dëgjohet, por nuk ofron shpjegim për praninë e saj në hapsirën gjithëpublike? Gjuha e thirrjeve nuk është shqipja, melodia e huaj, kuptimi i saj një mister për shumë që e dëgjojnë. E megjithatë, ajo është aty, e endur në spikamën zanore të qytetit, duke pohuar vendin e saj me një autoritet që as nuk kërkon mirëkuptim dhe as nuk ofron kompromis.

Atëbotë, tingulli mund të ketë kaluar nëpër fusha të hapura ose të ketë bërë rikumbim nëpër sheshet e fshatrave, ku kuptimi i tij ishte i përbashkët dhe qëllimi i tij i qartë. Sot përplaset me fasadat e qelqta të ndërtesave të reja kryeqytetase, duke humbur qartësinë e vet përpara asaj që kërkon t’i rezistojë. Dhe kështu, thirrjet nuk janë më kor, por relikte gjysmë të harruara, që s’kuptohen, por dëgjohen zëshëm.