Prej kohësh thuhej se ligjet bëheshin “nga populli, për popullin”. Një frazë mahnitëse, e denjë për mermerë përkujtimor dhe fjalime samitesh, por që në realitet ishte bërë si ato qilimat e varura në muret e një ekspozite, që askush nuk i shikonte, askush nuk i kërkonte, por të gjithë binin dakord se ishin të bukur.
Në fakt, procesi i hartimit dhe miratimit të një ligji të ri fillonte zakonisht në një zyrë të zymtë të një ministrie. Në atë zyrë, ku muret ishin të lyera me një ngjyrë gri që të kujtonte tranzicionin e përjetshëm, punonte një njeri, i vetëm. Nuk ishte ministër, nuk ishte drejtor, nuk ishte as ekspert i njohur i teknikës legjislative apo i ndonjë fushe juridike. Ishte një nëpunës i zakonshëm, i cili, me një përkushtim prej murgu mesjetar, kishte mësuar se si të kthente dëshirat e një njeriu ose një listë detyrash nga Brukseli, në tekst ligjor.
Burimet e tij të frymëzimit ishin dy:
I pari, urdhri i Shefit të Madh. Ky urdhër shpesh vinte me një frazë të shkurtër: “Duhet bërë një ligj për këtë çështje. Shih si e kanë në Europë.” Nuk kishte rëndësi se çfarë çështjeje ishte, nga mbrojtja e zogjve migratorë, deri tek rregullat për përdorimin e regjistrave të shpërndare, çdo gjë pritej.
I dyti, një dokument i gjatë, shpesh i mbushur me fjali të pakuptueshme, me një titull sa një varg biblik, që fillonte me “EU Directive -…”. Zakonisht dokumenti i gjatë shoqërohej me komunikata që mbanin ndonjë nënkuptim të zi: “Bëjeni këtë, ose fondet tuaja mbeten pezull, dhe integrimi shtyhet për shekullin tjetër.”
Nëpër botë, emigrantët tregonin se andej nga kishin shkuar ligjet bëheshin ndryshe. Një çështje parashtrohej për publikun me muaj të tërë, njerëzit diskutonin, dëgjoheshin palët, shkruhej teksti, asambleja mblidhej, miratohej ligji dhe pastaj testohej në praktikë për vite rresht dhe vite më vonë.
Por për vendësit këto tingëllonin si rrëfenja për librat e historisë, si tregimet për betejat e lashta ku ushtria shkonte në luftë me këmbë zbathur dhe megjithatë fitonte. Vendësit e dinin se ligjet këtu në atdhe mund të shkruheshin e shpalleshin brenda një jave të vetme, ndërmjet kafes së dytë të së hënës dhe një telefonate për darkën e mbrëmjes të enjten.
Megjithatë edhe në vendin prej nga ishin larguar emigrantët, ekzistonte gjithmonë një hap i domosdoshëm, një gur themeli i çdo ligji modern: Konsultimi Publik. E quanin ndryshe “shfaqja e madhe demokratike”, momenti sublim kur gjithë populli ftohej të fliste, të shprehte mendime, madje edhe të kundërshtonte. Në teori, kjo ishte një skenë që do t’i kishte hije një filmi dokumentar me buxhet: qytetarë, akademikë, përfaqësues të industrisë e të shoqërisë civile, të mbledhur për të debatuar për të ardhmen e vendit.
Ftesat për konsultimin publik dërgoheshin me kujdes të jashtëzakonshëm, jo për të përfshirë sa më shumë mendime, por për të përzgjedhur një publik që dilte mirë në foto dhe postime. Lista e të ftuarve përpilohej me saktësinë e një protokolli për nivelin e lartë diplomatik dhe gjithmonë përbëhej nga individë që nuk kishin asgjë kundër tekstit ekzistues ose individë që në çdo rast do të flisnin në mënyrë të paqartë dhe të padëmshme. Nuk ishte një përzgjedhje e rastësishme, por një teknikë e rafinuar për të pasur sallën plot dhe diskutimin bosh.
Takimi zhvillohej në një sallë të madhe, të ftohtë, me një miks të lehtë parfumesh dhe pudrash që vinte nga të ftuarit. Në njërin skaj të saj, zyrtarët rreshtoheshin pas një tavoline të gjatë me mikrofonë që shpesh nuk funksiononin. Përballë tyre, të ftuarit e zgjedhur radhiteshin në rreshta të sistemuar bukur, të gatshëm për të dhënë imazhin e një procesi gjithëpërfshirës.
Rituali ishte gjithmonë i njëjtë: hapja me fjalime të gjata, leximi i projektligjit me ton bariton, dhe më pas “diskutimet”, një interval i shkurtër ku ndonjë pjesëmarrës bënte një koment aq të përgjithshëm, aq universal, sa që komenti mund t’i përshtatej çdo ligji tjetër në botë.
Procesverbali i regjistronte të gjitha me formulën e famshme: U mor parasysh. Por “Parasyshi” ishte një vend mitik, ku idetë shkonin për të mos u kthyer kurrë më. Dhe kështu, konsultimi publik përfundonte me sukses, duke përmbushur misionin e tij të vetëm: të dukej se kishte ndodhur.
Kur konsultimi mbyllej, bëhej fotoja zyrtare. Ishte ky momenti më i rëndësishëm: të gjithë duhej të shfaqeshin të qeshur përpara pankartës ku shkruhej “Përfshirja e të gjithë aktorëve”. Ishte një qeshje që zakonisht bindte këdo që e shikonte, që procesi kishte qenë i hapur dhe demokratik.
Pas fotos ligji kthehej aty ku kishte nisur, në tavolinën e nëpunësit të vetëm. Ai hapte versionin e fundit të dokumentit, vendoste ndonjë presje aty-këtu, ndonjë sinonim, sa për të thënë se teksti ishte përmirësuar pas konsultimeve. Pastaj, me një frymëmarrje të thellë, i vendoste shenjën dhe ia çonte Shefit të Madh për firmë.
Firma e Shefit ishte vula e fundit. Pasi vendosej mbi faqe, kalimi në parlament ishte çështje çastesh dhe ligji kthehej në të vërtetë absolute. Publikimi në Fletoren Zyrtare ishte formaliteti për ta bërë popullin pjesë të kësaj të vërtete.
Në këtë mënyrë, vendi ecte përpara me ligje gjithnjë e më të sofistikuara, të gjitha “të harmonizuara me legjislacionin europian” dhe të gjitha të mbira nga mendja e përqendruar e ndonjë specialisti të vetëm. Shoqëria civile, industria, akademia, ekspertët, grupet e interesit, të gjithë mund të krenoheshin se ishin konsultuar.
Ky ishte mekanizmi. I thjesht, i qartë, efikas. Si një orë e vjetër që punon pa u ndalur, por që nuk është e sigurt nëse tregon kohën e saktë. Por kjo nuk përbënte problem, sepse të gjithë e dinin se ora e ligjeve nuk tregonte asnjëherë kohën e popullit, por atë telefonatës që i bëhej zyrës ku ato shkruheshin.
